Περιγραφή
Η εκκλησία της Παναγίας του Κάστρου βρίσκεται στην Μεσαιωνική Πόλη της Ρόδου και συγκεκριμένα στο ανατολικό άκρο της οδού Ιπποτών. Χρησιμοποιήθηκε διαχρονικά από όλα τα δόγματα και τις θρησκείες που πέρασαν από το νησί.
Σύμφωνα με τα ανασκαφικά ευρήματα, ανεγέρθηκε κατά τους βυζαντινούς χρόνους (πιθανότατα κατά τον 11ο αι.) και ήταν η Μητρόπολη του ορθόδοξου δόγματος του νησιού. Στην αρχική της αυτή μορφή ήταν μια τρίκλιτη, σταυροειδής, εγγεγραμμένη με τρούλους, Βασιλική.
Μετά την κατάληψη της Ρόδου από τους Ιωαννίτες ιππότες και συγκεκριμένα κατά το διάστημα 1319-1334, μετασκευάστηκε παίρνοντας τη μορφή τρίκλιτης γοτθικής βασιλικής (με το μεσαίο κλίτος υπερυψωμένο και στεγασμένο με γοτθικά σταυροθόλια) για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες του καθολικού δόγματος.
Αφιερωμένη και πάλι στην Παναγία, ονομαζόταν "Sancta Maria Castelli Rodi" και αποτελούσε τον καθεδρικό ναό των Ιπποτών. Από την περίοδο αυτή σώζονται, μεταξύ άλλων, τα οικόσημα του Μεγάλου Μαγίστρου Helion de Villeneuve (1319-1346) και του Πάπα Ιωάννη XXII (1244-1334) στο κεντρικό οξυκόρυφο παράθυρο της αψίδας, το οικόσημο του Μεγάλου Μαγίστρου Pierre d’ Aubusson (1476-1503) εντός υαλοστασίου, καθώς και τα οικόσημα των προγενέστερων Μεγάλων Μαγίστρων Antoni de Fluvian (1421-1437) και Jean Bonpart de Lastic (1437-1454).
Πάνω από την κεντρική είσοδο σώζεται επίσης ένα μεγάλο ορθογώνιο πλαίσιο, στο οποίο πιθανότατα υπήρχε τοιχογραφία με θέμα την Παναγία περιβαλλόμενη από αγίους και ιππότες.
Ελάχιστα ίχνη της τοιχογραφικής διακόσμησης του ναού διατηρούνται και χρονολογούνται κατά τον 14ο αι., όπως η Παναγία Βρεφοκρατούσα και ζεύγη αγίων στο βορειοδυτικό πεσσό και αγία Λουκία στο νότιο τοίχο.
Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, ο ναός μετατράπηκε σε μουσουλμανικό τέμενος (με το όνομα "Εντερούμ Τζαμί"). Για τον σκοπό αυτό κτίσθηκε στοά και υψώθηκε μιναρές στη νότια πλευρά, οικοδομικά στοιχεία τα οποία αφαιρέθηκαν κατά τις εργασίες αποκατάστασης του μνημείου που εκτελέστηκαν κατά την περίοδο της ιταλικής κατοχής του νησιού.
Σήμερα ο ναός αποτελεί κηρυγμένο μνημείο και υπάγεται στον έλεγχο της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου. Στον χώρο της, πέραν από τη μόνιμη έκθεση εικόνων και μεσαιωνικών γλυπτών, φιλοξενούνται, κατά διαστήματα, εκθέσεις και διάφορες εκδηλώσεις.