Στο Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης παρουσιάζεται η έκθεση φωτογραφίας του Martin Barzilai. Η έκθεση αποτελεί συνδιοργάνωση των: Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης, Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης, Goethe-Institut Thessaloniki, Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ – Γραφείο Θεσσαλονίκης

Εγκαίνια: Τρίτη, 17 Οκτωβρίου 2023

Η Δρ. Ξένια Ελευθερίου, Επιστημονική Υπεύθυνη Εβραϊκού Μουσείου Θεσσαλονίκης γράφει μεταξύ των άλλων:
"Μετά τη Ρεκονκίστα, με το διάταγμα της Αλάμπρα του 1492 η Καθολική Ισαβέλλα εκδίωξε τους Εβραίους της Ισπανίας. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία τούς καλωσόρισε στην επικράτειά της, ιδίως στα Βαλκάνια και τη Θεσσαλονίκη, όπου τον 17ο αιώνα αποτελούσαν τον μισό πληθυσμό της πόλης.

Τη δεκαετία του 1920 ο εβραϊκός πληθυσμός της Θεσσαλονίκης ήταν πλέον η πλειονότητα, σε σύγκριση με την ελληνορθόδοξη και την τουρκική κοινότητα. Στο πλαίσιο αυτό, οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης διατηρούσαν τη γλώσσα τους· τα ισπανοεβραϊκά ή λαντίνο. Το εβραϊκό νεκροταφείο ήταν το μεγαλύτερο στην Ευρώπη και χρονολογούνταν από τον 2ο αιώνα μ.Χ.. Υπολογίζεται ότι περιλάμβανε 300.000 έως 500.000 τάφους. Το 1942 η πόλη βρισκόταν ήδη ένα έτος υπό γερμανική κατοχή. Οι Γερμανοί επέβαλαν μια αθέμιτη συμφωνία στην εβραϊκή κοινότητα. Απαίτησαν από την κοινότητα να καταβάλει 3,5 δισεκατομμύρια δραχμές σε αντάλλαγμα για την απελευθέρωση των 3.500 μελών της που τελούσαν υπό καταναγκαστική εργασία σε αντίξοες συνθήκες. Δύο δισεκατομμύρια σε μετρητά, τα οποία συγκέντρωσε η κοινότητα, και για το 1,5 δισεκατομμύριο απαλλοτριώθηκε το νεκροταφείο. Κατά βολικό τρόπο ικανοποιήθηκε έτσι και ο τοπικός χριστιανικός πληθυσμός, ο οποίος είχε προσπαθήσει προ του πολέμου να αξιοποιήσει την περιζήτητη περιοχή για τους δικούς του σκοπούς.

Οι ταφόπλακες χρησιμοποιήθηκαν ως οικοδομικό υλικό από τους Γερμανούς, και κατόπιν από τους χριστιανούς σε πλατείες, όπως πέριξ του Λευκού Πύργου, στην ανακαίνιση 24 ναών, μεταξύ των οποίων και του Αγ. Δημητρίου, και γενικά σε δημόσια έργα όπως ο περίβολος του νέου σιδηροδρομικού σταθμού. Χρησιμοποιήθηκαν και εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται επίσης σε πολυάριθμους ιδιωτικούς χώρους. Σήμερα τις συναντά κανείς σε όλη την πόλη και τα περίχωρά της. Σ’ αυτή την πολιτισμική εξάλειψη έρχεται να προστεθεί και η φυσική εξόντωση της κοινότητας. Συγκεκριμένα, συντελείται από τον Φεβρουάριο του 1943 και μετά, με την εφαρμογή των Νόμων της Νυρεμβέργης, οι οποίοι επέβαλαν τη χρήση του κίτρινου αστεριού και τους περιορισμούς στην κυκλοφορία. Οι εκτοπίσεις πραγματοποιήθηκαν από τον Μάρτιο έως τον Αύγουστο του 1943. Εξοντώθηκαν περίπου 54.000 Εβραίοι της Θεσσαλονίκης, που αποτελούσαν το 96% του εβραϊκού πληθυσμού της πόλης. Μόνο η πολωνική κοινότητα γνώρισε μεγαλύτερο ποσοστό εξόντωσης. Οι περισσότεροι από τους Θεσσαλονικείς Εβραίους πέθαναν στους θαλάμους αερίων του Άουσβιτς-Μπίρκεναου. Σήμερα, στη θέση του εβραϊκού νεκροταφείου βρίσκεται η πανεπιστημιούπολη του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. [...]

Μέσω της φωτογραφικής έκθεσης του Μάρτιν Μπαρτζιλάι, ο επισκέπτης θα έχει την ευκαιρία να αναγνωρίσει μέρη που γνωρίζει ήδη και να τα δει με διαφορετική οπτική. Ο φωτογράφος δίνει έμφαση στα απομεινάρια των κατεστραμμένων ταφόπλακων, οι οποίες τοποθετήθηκαν σε διάφορα σημεία της πόλης και χρησιμοποιήθηκαν ως οικοδομικό υλικό σε μνημεία, κτίρια και πεζοδρόμια. Διαβάζοντας τα κείμενα που συνοδεύουν τις φωτογραφίες ο επισκέπτης θα είναι σε θέση να κατανοήσει το συγκρουσιακό ιστορικό γεγονός της καταστροφής της παλαιάς εβραϊκής νεκρόπολης."