Την Τετάρτη 26 Μαρτίου 2025 και ώρα 18:30 στο Εβραϊκό Μουσείο της Θεσσαλονίκης εγκαινιάστηκε η περιοδική έκθεση του Εβραϊκού Μουσείου της Θεσσαλονίκης με τίτλο: "Στάχτες και δάκρυα στη λίμνη... Ιστορία των Εβραίων της Καστοριάς". Η έκθεση παρουσιάζει για πρώτη φορά τεκμήρια και σπάνιο αρχειακό υλικό από τους συλλέκτες και ερευνητές Χρήστο Καββαδά, Σπυρίδωνα Αναγνώστου, Νόρα Κούνιο και Πέτρο Παπακυριακού. Η έκθεση είναι πρωτοβουλία της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης και του μη κερδοσκοπικού οργανισμού Eran.

Η έκθεση βασίζεται στο ομότιτλο βιβλίο του συγγραφέα Θρασύβουλου Παπαστρατή, καθώς και σε άλλες αξιόλογες μελέτες για την εβραϊκή κοινότητα της Καστοριάς. Για την υλοποίησή της πραγματοποιήθηκε έρευνα στο Αρχείο του Εβραϊκού Μουσείου Ελλάδος και στο Αρχείο του ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ στη Θεσσαλονίκη. Εντάσσεται στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για την 80ή επέτειο από την απελευθέρωση του στρατοπέδου εργασίας και εξόντωσης του Άουσβιτς-Μπίρκεναου. Η πρωτοτυπία της έκθεσης έγκειται στην παρουσίαση προπολεμικών, κατοχικών και μεταπολεμικών εγγράφων και τεκμηρίων.

Παρουσιάζεται ψηφιακά η τρισδιάστατη αναπαράσταση της προπολεμικής Συναγωγής Αραγονίας της Καστοριάς, που υλοποιήθηκε από τον Δρ. Ηλία Μεσσίνα. Οι επισκέπτες έχουν, επίσης, την ευκαιρία να ξεναγηθούν σε μία νέα εφαρμογή ψηφιακού χάρτη της Καστοριάς, στον οποίο σημειώνονται κατοικίες, λατρευτικοί χώροι και σημεία εβραϊκής παρουσίας. Με τη χρήση οθόνης αφής, μπορούν να αναζητήσουν ένα από τα διαθέσιμα σημεία στον χάρτη και επιλέγοντάς τα με ένα άγγιγμα, να έχουν πρόσβαση σε πλούσιο πληροφοριακό υλικό, σχέδια και παλιές φωτογραφίες. Μία εφαρμογή εικονικής πραγματικότητας με τη χρήση γυαλιών (VR) δίνει τη δυνατότητα στον επισκέπτη να πετάξει πάνω από την πόλη της Καστοριάς και να γνωρίσει τα σημαντικότερα σημεία εβραϊκής παρουσίας. Το πληροφοριακό περιεχόμενο είναι διαθέσιμο στην Ελληνική και Αγγλική γλώσσα (Σχεδιασμός – ανάπτυξη εφαρμογής: Digital Innovations, Νίκος Πάχτας).

Ταυτόχρονα, η έκθεση πλαισιώνεται από την προβολή οπτικοακουστικού υλικού. Συγκεκριμένα, προβάλλονται:

- Δύο ιστορικές ταινίες από την επίσκεψη του Bocko Mayo το 1937, ένα πολύτιμο τεκμήριο της εβραϊκής ζωής στην προπολεμική Καστοριά (Ευγενική παραχώρηση των Andrea Matza Grass και Sam Elias).
- Το ντοκιμαντέρ "Trezoros, The lost Jews of Kastoria" (Ευγενική παραχώρηση της οικογένειας Ρούσσο).
- Το βίντεο "Shed a tear for us" παραγωγής του Δήμου Καστοριάς.
- Το βίντεο "Καστοριά" του Gill Lupo.

Στόχος της έκθεσης είναι να προσεγγιστεί η πλούσια ιστορία της προπολεμικής εβραϊκής κοινότητας της Καστοριάς, καθώς και το τραύμα του Ολοκαυτώματος.

Το Χρονικό των Ναζιστικών διώξεων κατά των Εβραίων της Καστοριάς: Το πρωί της 24ης Μαρτίου του 1944 περίπου 1.000 Καστοριανοί Εβραίοι στοιβάχτηκαν υπό καθεστώς βίας στο Γυμνάσιο Θηλέων και την επόμενη ημέρα, ανήμερα της Εθνικής Επετείου της 25ης Μαρτίου, οδηγήθηκαν με φορτηγά στο γκέτο του Χαρμάνκιοϊ όπου και παρέμειναν ως έγκλειστοι στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Παύλου Μελά στη Θεσσαλονίκη. Από εκεί αναχώρησαν την 1η Απριλίου από τον παλαιό σιδηροδρομικό σταθμό της Θεσσαλονίκης με προορισμό το στρατόπεδο Άουσβιτς-Μπίρκεναου στην Πολωνία. Οι απώλειες της Κοινότητας της Καστοριάς ανέρχονται σε ποσοστό 96%. Μόνο 35 Καστοριανοί Εβραίοι κατάφεραν να διασωθούν. Ανάμεσα στις επιζήσασες ήταν και η Μπέρρυ Ναχμίας, με τον αριθμό 76859 του κρατουμένου του Άουσβιτς στο χέρι της, μία εμβληματική φυσιογνωμία του Ελληνικού Εβραϊσμού που αποτέλεσε σύμβολο του Ολοκαυτώματος στην Ελλάδα.

Ταυτότητα της έκθεσης:
Γενική Επιμέλεια Έκθεσης: Δρ. Ξένια Ελευθερίου
Οργανωτική Επιτροπή: Δρ. Ξένια Ελευθερίου, Λούση Ναχμία
Επιστημονική Επιτροπή: Δρ. Ξένια Ελευθερίου, Θρασύβουλος Παπαστρατής (συγγραφέας-ερευνητής), Χρήστος Καββαδάς (συλλέκτης-ερευνητής), Δρ. Ηλίας Μεσσίνας, Υπ. Δρ. Αναστασία Λουδάρου (Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος), Νισσήμ Μεβοράχ (ERAN), Yπ. Δρ. Μαριάντζελα Χατζησταματίου
Διάρκεια Έκθεσης: 26 Μαρτίου - 31 Αυγούστου 2025

Αργίες:
Κυριακή 13 Απριλίου (Πέσαχ)
Δευτέρα 14 Απριλίου (Πέσαχ)
Παρασκευή 18, Κυριακή 20 και Δευτέρα 21 Απριλίου (Πάσχα)
Πέμπτη 1 Μαΐου (Πρωτομαγιά)
Δευτέρα 2 & Τρίτη 3 Ιουνίου (Σαβουώτ)
Δευτέρα 9 Ιουνίου (Αγίου Πνεύματος)
Κυριακή 3 Αυγούστου (Τισά μπε Αβ)
Παρασκευή 15 Αυγούστου