Ταυτότητα και μνήμη στα τραγούδια της προσφυγιάς

Απ’ τον τόπο πού ‘ρθα εγώ ξέρουν ν’ αγαπούν
ξέρουν τον καημό να κρύβουν, ξέρουν να γλεντούν!

Όλα τ’ άλλα τά ‘χαμε χάσει. Tο τραγούδι είχε γλυτώσει μέσα μας.
Δεν έπρεπε να τ’ αφήσουμε να πάει χαμένο, να χαθεί κι αυτό.

Τιμώντας την επέτειο των 100 χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή, το Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης παρουσιάζει μια μουσική παράσταση με θέμα τον ρόλο και τη σημασία της μουσικής και του τραγουδιού ως ταυτότητα και μνήμη για τον προσφυγικό Ελληνισμό.

Το αφιέρωμα αποτελεί καρπό ιστορικής και μουσικής έρευνας του καθηγητή Λάμπρου Λιάβα, που σε συνεργασία με το μουσικό σχήμα "Ροδόπη" αναδεικνύει το παραδοσιακό τρίπτυχο "τραγούδι-μουσική-χορός", σε άμεση σύνδεση με τις ιστορίες και τα βιώματα των προσφύγων.

Το σενάριο στηρίζεται σε μιαν επιλογή από αντιπροσωπευτικά κείμενα και τραγούδια που διατρέχουν διάφορες περιοχές του Μικρασιατικού Ελληνισμού: Σμύρνη-Ιωνία, Κωνσταντινούπολη-Προποντίδα-Ανατολική Θράκη, Πόντο και Καππαδοκία. Τα κείμενα αφηγείται ο Λάμπρος Λιάβας, ενώ τα τραγούδια ερμηνεύουν με τις χαρακτηριστικές φωνές τους η Μαριώ, η Μελίνα Κανά, η Λιζέτα Καλημέρη και ο τραγουδιστής του μουσικού σχήματος "Ροδόπη" Δρόσος Κουτσοκώστας.

Η παράσταση ξεκινάει, παρουσιάζοντας τη μουσική ζωή πριν το 1922 στις ακμάζουσες κοινότητες των Ρωμιών. Παρακολουθεί την απώλεια και το τραύμα της προσφυγιάς έτσι όπως αποτυπώθηκαν στα τραγούδια. Για να καταλήξει στην εγκατάσταση στις νέες πατρίδες, όπου οι πρόσφυγες μέσα από το τραγούδι και τον χορό διακήρυξαν την ταυτότητά τους, πήραν κουράγιο να ξαναστήσουν τη ζωή τους κι επηρέασαν σημαντικά τις τοπικές μουσικές, ενώ η "Μικρασιάτικη Σχολή του Ρεμπέτικου" ανέδειξε κορυφαίους μουσικούς και τραγουδιστές.
Η αφήγηση γίνεται μέσα από τις συγκλονιστικές προφορικές μαρτυρίες και τα κείμενα εποχής, καθώς και με κείμενα ειδικά γραμμένα για την παράσταση, με συνοδεία από σπάνιο οπτικο-ακουστικό υλικό (βίντεο και φωτογραφίες), απ’ όπου αναδύονται τα πρόσωπα και οι ανθρώπινες ιστορίες που αποτυπώθηκαν στα τραγούδια.

Στόχος της παράστασης είναι να αναδειχτεί η λειτουργία της μουσικής, με τον τεράστιο πλούτο και την πολυμορφία της, ως "καθρέφτης" του υψηλού πολιτισμικού επιπέδου των Ρωμιών της Ανατολής. Παράλληλα προβάλλεται ο ρόλος του τραγουδιού ως κιβωτός της συλλογικής μνήμης, αλλά και παρηγοριά και δύναμη κινητήρια για την αναγέννηση κι επανεκκίνηση του Ελληνισμού μετά τον ξεριζωμό.

Έτσι η όλη αφήγηση καταλήγει σ’ έναν ύμνο στο μοναδικό ήθος και την προσπάθεια αυτών των ανθρώπων να εκφράσουν τα πάθη και τους πόθους τους μέσα από τα τραγούδια και τις μουσικές, και να τα κληροδοτήσουν στις επόμενες γενιές ως μέτρα πολιτισμού και πολύτιμες παρακαταθήκες, σημεία αναφοράς για τον αναγκαίο αναστοχασμό και τη σύγχρονη δημιουργική έμπνευση.

Λάμπρος Λιάβας, Έρευνα-κείμενα-παρουσίαση
Λιζέτα Καλημέρη, Τραγούδι
Μελίνα Κανά, Τραγούδι
Μαριώ, Τραγούδι

Μουσικό σχήμα "Ροδόπη":
Δρόσος Κουτσοκώστας, Τραγούδι, λαούτο
Κυριάκος Πετράς, Βιολί
Νίκος Αγγούσης, Κλαρίνο
Άλκης Ζοπόγλου, Κανονάκι
Γιώργος Παγκοζίδης, Κρουστά

Συμμετέχουν:
Μιχάλης Καλιοντζίδης, Ποντιακή λύρα
Μαρίνα Λιόντου-Μοχάμεντ Ούτι

Χορευτική ομάδα Λυκείου Ελληνίδων Ξάνθης
Επιμέλεια Κύρος Αθανασιάδης

Με την ευγενική συμμετοχή:
Χορευτική ομάδα Λυκείου Ελληνίδων Θεσσαλονίκης
Πρότυπη καλλιτεχνική ομάδα χορού "Έκνευσις" Κωνσταντίνου Νικολαΐδη
Σύλλογος Μικρασιατών Νικομήδειας "Οι Κιζδερβενιώτες"

Έρευνα οπτικο-ακουστικού υλικού – επιμέλεια προβολών Γρηγόρης Φιλίδης
Επιμέλεια ήχου Δημήτρης Δημητριάδης